Elzevira

Vanochtend op weg naar VADA luisterde ik naar OVT op  Radio 1. Er werd een boek besproken over de Kristalnacht van 1938 die afgelopen nacht,  75 jaar geleden plaats vond. Dat de vetrines van winkels van Joden door de opgefokte menigte werden vernield,  was natuurlijk wel bekend.  Uit recent onderzoek blijkt dat ook honderde synagoges zijn vernield en geplunderd.  Advokaat Sydney Smeets heeft het boek Wanhoopsdaad geschreven over hoe een zeventienjarige jongen de Kristallnacht 'ontketende’.  

Van een eerste bezoek aan een synagoge waren m'n verwachtingen hooggespannen, omdat het beeld uit de droom van een paar jaar eerder zo helder was.  Die had ik destijds bijna direct opgeschreven om het beeld vooral niet te vergeten, vast te houden als een herinnering.  De enige synagoge die ik me herinner is afkomstig uit  Bassani's meesterwerk 'De tuin van de Finzi Contini' en dat beeld  komt uit een roman. Bassani heb ik begin jaren tachtig ontmoet toen hij voor een mini-congres te gast was  bij de vakgroep Italiaans van de Universiteit van Utrecht.  Ter gelegenheid van het congres las ik voor het eerst 'De Tuin van de Finzi Contini'.  Deze donkere en sombere roman maakte diepe indruk op me.

Bassani is behalve schrijver ook hoofdredacteur geweest van uitgeverij Feltrinelli en heeft voor Feltrinelli De Tijgerkat gepubliceerd van de latere Nobelprijswinnaar Tommasi de Lampedusa. 

In de Tempio Maggiore Israelitico di Firenze was ik in februari 2010;  op een sombere, regenachtige dag.  Misschien heet zo'n openbaring, de realisatie dat je op een plek bent waar je al geweest bent en het daaropvolgend besef dat je op de een of andere manier deel uitmaakt van een groter geheel wel een 'epiphany'.  Uitgesproken op zijn Engels klinkt het geloofwaardiger dan in het Nederlands. Misschien niet echt iets voor nuchtere Nederlanders. 

We kregen een rondleiding door de Synagoge en het museum van kunsthistorica Francesca Rachel V. en wat ze over het gebouw vertelde sterkte het besef dat er een traditie is die voortleeft in mensen die daar zelf geen weet van hebben. Ik vertelde haar na afloop dat ik het gebouw had gedroomd en middels FB hebben we enige contact onderhouden.  Onze wegen kruisten elkaar op die plek.  Na afloop liep ik als in trance naar de eetafspraak die ik met een vriend had in het centrum van de stad.  Ik vertelde hem over de synagoge en de droom en hij dat hij er ook wel eens als kind was geweest met zijn moeder die Joods was. Wat is dan nog toeval en is er zoiets als predistinatie. Geen idee.  Maar je kunt je wel verwonderen over de schoonheid van dergelijke momenten.

Een bewerking van het Hooglied is de ondertitel van Judith Herzbergs dichtbundel 27 Liefdesliedjes uit 1971.

Waar is de dichtbundel gebleven?
Boekenplanken afgezocht,
niet op de plank bij de dichters,
niet bij de Nederlandstalige letterkunde.

De bundel staat me helder voor de geest.
Ook de omslag en het formaat zijn bekend.

In een bloemlezing met gedichten staan er maar 3 uit het Hooglied.
Herkenning: de woorden volgen elkaar op in de bekende cadans.
Welk liefdesliedje komt hier straks onder te staan?
Wil kiezen uit 27 niet uit het 9de deel.

'Beemdgras' uit 1968 gevonden,
de vierde druk van 10 jaar later;
gekregen in '79 vlak voor m'n examen.
'Doen en Laten, een keuze uit de gedichten'
staat er dubbel naast
zowel pocket als gebonden
van 1995 en 2000.

Hierin de 27 Liefdesliedjes.

Elzevira

Ondanks de tweetaligheid voel ik me niet speciaal Nederlands of Italiaans.  Het hangt vooral samen met het spreken van een van de twee talen.  Films helpen om het gevoel op te roepen en sommige Italiaanse tv-programma's.  Italiaans en Nederlands leren spreken, ging tegelijkertijd.  Schrijven en lezen deed ik eerst in het Italiaans en pas een paar jaar later in het Nederlands.  Schrijven bleef heel lang beladen vanwege m'n gebrek aan belangstelling voor spelling. Aan de spelling van elke taal liggen conventies en afspraken ten grondslag en ik had weinig belangstelling om me die regels eigen te maken.  Neem het woord KOE dat ik in het Italiaans als QU zou spellen of UNIVERSO dat ik in het Nederlands als 'OENIEWERSO'  kan spellen. Spelling is niet meer en niet minder dan een (soms ingewikkelde)  serie afspraken.  

Zo zijn er ook conventies  waardoor ik geboren In Den Helder uit ouders met een Nederlandse nationaliteit dus automatisch Nederlandse ben.  Wil ik Italiaanse worden dan moet ik daar wel iets voor doen.  Voor mijn broertje lag het al een beetje anders want die is in Italië geboren.  Hij mocht volgens de Italiaanse wet op zijn achtiende verjaardag zomaar Italiaan worden.  En voor mensen die om welke reden dan ook niet voldoen aan dit 'simpele' principe kan het heel lastig gemaakt worden als ze iets anders willen dan ze zijn.  En voor statenloze die overal tussenin vallen en die binnen geen enkele conventie vallen, is het uitzichtloos om een geldig document te krijgen.

Met religies is het ingewikkelder.  Je krijgt een geloof mee van je ouders en daarmee ben je dan protestants, katholiek, moslim of joods en wat al niet meer. Wat het belang daarvan is, is maar net afhankelijk van de geldende conventies in het land waar je bent. Krijg je geen geloof mee,  zoals in mijn geval, dan ben je  atheist of agnost. Helemaal niets eigenlijk en dat is geen belediging tegen de mensheid maar wel een gebrek aan diepgang in de ogen van sommigen.  En als kind dat opgroeide in Italie was het zonder geloof opgroeien vreemd.  We waren niets maar om ons heen was iedereen vanzelfsprekend katholiek. Op een enkele verdwaalde communist na die het aandurfde om de kerk links te laten liggen.  Katholiek zijn is in Italië geen keuze het is net zo gewoon als de Italiaanse nationaliteit hebben. 

Dat mijn moeder als jong meisje in een Indonesich concentratiekamp had gezeten en dat mijn moeders achternaam Joods was en dat mijn grootvader half Joods was,  heeft bijgedragen aan een vroeg historisch besef.  Wat ik toen ook al te horen kreeg is dat het Joodszijn niet via de vaderlijke lijn wordt doorgegeven maar via de moeder.  In mijn kinderlijke voorstelling droeg ik de achternaam van mijn vader en een achtste Jodendom vanwege mijn moeder?  

De facto was er geen verband tussen de achternaam en de internering  van mijn moeder en haar ouders en broer en zusje, ooms en tantes  in het Japanse  kamp .  Dat had te maken met hun Nederlanderschap maar als ze in Nederland waren geweest dan had mijn grootvader met zijn achternaam wel degelijk gevaar gelopen.  Zijn neven in Nederland met dezelfde achternaam gingen in het verzet.  De wereld was verdeeld in overheersers en overheersten al naar gelang waar de scheidslijn zich bevond.  

De Italiaanse school droeg bij aan dat beeld met bijbelse verhaal over de geboorte van Christus  en de kwalijke rol die de Romeinen daarin spelen.  Maar diezelfde Romeinen kregen ook veel aandacht in de geschiedenis lessen.   We leerden op de lagere school  over Assyriërs, Egyptenaren, Grieken, Alexander de Grote,  Phoeniciërs, Hannibal en natuurlijk over die Romeinenen die een enorm Imperium beheersten dat zijn epicentrum had in datzelfde  Italië en die schatplichtig waren  aan de Grieken maar familie moesten zijn geweest van de Etrusken.  Dat nog geen 25 jaar eerder Mussolini en de fascisten zich aan dat imperium hadden gespiegeld,  hoefden we op zo jonge leeftijd gelukkig nog niet te weten. Fascinerende historische verhalen waren het over veldslagen, de aanleg van wegen door het West-Romeinse Rijk die zover reikten als de grenzen van het Rijk.  En de conventies bepalen de scheidslijn of je aan de goede of aan de foute kant staat. 

Je staat hier en nu in een traditie en ergens draag je iets bij je dat al honderden generaties voortleeft. Wat dat iets is, was me tot voor een paar jaar geleden helemaal duister. En in die duisternis verrees op een ochtend heel vroeg vlak voor het wakker worden een koepel van een synagoge.  Daar was ik terecht gekomen na een autorit in gezelschap van mijn moeder. Met haar reed ik op een hoger gelegen rotonde vlak aan de rand van Varese. Het was zo'n betonnen rotonde met akelige randen en daar stond een synagoge langs de kant van de weg.  Varese ken ik goed want daar heb ik als kind lang gewoond en mijn verbazing was groot dat ik die synagoge daar nooit eerder had gezien. Hoe kon het zijn dat Varese nog steeds een synagoge had. (Varese is namelijk de stad van Umberto Bossi is, de engerd die de partij Lega Nord heeft opgericht en daar veel aanhangers heeft.) 

Ze naam me mee en deed voor de gelegenheid zo'n wit kanten doek over haar hoofd (zoals oudere vrouwen nog steeds dragen in de katholieke kerk) en ik volgde haar naar binnen. Het was er aardedonker, totdat we onder de koepel stonden en ik diep in de koepel kon kijken want die bleek prachtig versierd te zijn met bloemmotieven die waren gestyleerd in geometrische vormen.  Een gevoel van geluk overviel me. Vervolgens liepen we door een kloostergang en kwamen in een donker gewelf.  We hoorden in de verte muziek en liepen in het donker op het geluid af.  Achterin de kelder stond een band te spelen. 

De droom schreef ik meteen op.  Het is niet ongebruikelijk dat ik over gebouwen droom, meestal huizen, zowel modern als oud, soms groot en licht, en dan weer donker.  Maar vooral de details van de afwerking hebben een belangrijke rol in de beleving van de schoonheid van die gebouwen. En zover ik me herinner heb ik die gebouwen nooit eerder gezien en ben ik er nooit in geweest.  Wonderlijke plaatsen.

De synagoge op de foto heb ik enkele jaren na de droom voor het eerst gevonden. Het was tijdens een bezoek aan Florence. Cristina had me eens verteld dat Florence een synagoge heeft en vanaf de toren van Giotto die naast de Duomo met de koepel van Filippo Brunellischoi staat,  had ik de karakteristieke koperen koepel van de synagoge  in de verte wel zien liggen.  Deze is eind 19de eeuw gebouwd en het groen uitgeslagen koperen dak valt vanaf die hoogte op.  De koepel is geinspireerd op de koepel van de Dom van de Santa Maria del Fiore.  Die Dom had ik ook van binnen vaak bezocht en de architectonische link met de synagoge die zie je pas bij binnenkomst in de synagoge.

Dat het onderbewuste meer weet dan we ons bewust zijn, is een open deur en dat het onderbewuste zich in een droom openbaart zou je kunnen beschouwen  als een pseudo-freudiaanse uitleg.  Maar ik geloof inmiddels wel dat een kunstwerk vorm kan krijgen middels dromen en dat inspiratie een uitlaatklep is van het onderbewuste. 

NieuwerOverzicht