Elzevira

Verfilming uit 1970 van Vittorio de Sica van de gelijknamige roman van Giorgio Bassani uit 1962.

Mijn vader is op die foto jonger dan mijn zoon nu. Als het mogelijk was, zou ik die foto binnengaan en hem en zijn vrolijke vrienden waarschuwen. Ik zou hun proberen te vertellen wat hun te wachten stond. Hoogstwaarschijnlijk zouden ze me niet geloven maar spottend grinniken.

Hier is mijn vader weer, gekleed alsof hij naar een feestelijk bal moet, met een ‘sjapka’, een Russische muts, hij zit in een roeiboot met twee meisjes die koket en vrolijk naar hem glimlachten. Hier draagt hij een enigszins belachelijke knickerbocker, die zijn kousen laten zien, hij leunt met veel inspanning achterover en omarmt van achteren een glimlachend meisje met een keurige scheiding in het midden. Het meisje staat op het punt een brief in een brievenbus te gooien waarop geschreven staat, de foto is heel duidelijk en je kunt het zonder je te vergissen lezen: ‘Skrzynka Pacztowa’ Voor wie is haar brief bestemd? Wat is er gebeurd met de geadresseerde? Voor wie is haar brief bestemd? Wat is er gebeurd met de geadresseerde? En wat was het lot van het andere meisje op de foto, het mooie meisje in de gestreepte jurk, dat een langwerpig zwart tasje onder haar arm geklemd houdt, met haar witte sokken in haar witte schoenen? Hoe lang na de foto bleef deze schoonheid nog glimlachen? 

Mijn oom David werd, ondanks zijn Joodse afkomst, op jonge leeftijd benoemd tot literatuurdocent aan de universiteit van Wilna. Hij was een bewuste Europeaan, in een tijd waarin niemand anders in Europa Europeaan was, behalve de leden van mijn familie en anderen, soortgelijke Joden. Alle anderen waren pan-Slavisten, pan-Germanen, of gewoon Letse, Bulgaarse, Ierse, Slowaakse patriotten. De enige Europeanen in heel Europa in de jaren twintig en dertig waren de Joden. 

...

Oom David was onmiskenbare, bewuste eurofiel, gespecialiseerd in vergelijken literatuurwetenschap en het waren de Europese literaturen die zijn geestelijk vaderland vormden. Hij zag niet in waarom hij zijn positie moest opgeven en moest emigreren naar West-Azie, een plaats die hem vreemd en onbekend was, allen om opgewonden antisemieten en kleingeestige nationalistische oproerkraaiers hun zin te geven. Hij bleef dus op zijn post, de post van de vooruitgang, de cultuur en de geest die geen grenzen kende, totdat de nazi’s naar Wilna (Vilnius) kwamen: Joden, intellectuelen, cultuurminnende kosmopolieten, daar hielden ze niet van, en daarom ....

Inmiddels is Europa volkomen veranderd, tegenwoordig is het van muur tot muur vol met Europeanen. Trouwens, ook wat er in Europa op de muur geschreven staat is volkomen veranderd: in mijn vaders jeugd, in Wilna, stond er op elke muur in Europa: ‘Joden ga naar huis naar Palestina”.  Vijftig jaar later, toen mijn vader weer een bezoek bracht aan Europa, schreeuwden de muren hem toe: ‘Joden ga weg uit Palestina’.

Uit 'Een verhaal van liefde en duisternis' van Amos Oz

Op school werden me karrenvrachten feiten gevoerd, die ik naarstig in me opnam en verteerde, maar die mijn bloed niet sneller deden stromen. Ik keek naar het zwellen van de knoppen in de lente, naar het glinsteren van mica in graniet, naar mijn eigen handen, en zei tegen mezelf: “Dat zal ik ook begrijpen, alles zal ik begrijpen, maar niet zoals zij willen. Ik zal een kortere weg vinden, ik zal een sleutel vinden die op alle sloten past, ik zal deuren forceren.’  Het was fnuikend, misselijkmakend om uiteenzettingen over het probleem van zijn en kennen te moeten aanhoren als alles om ons heen een mysterie was dat naar openbaring drong: het verweerde hout van onze banken, de ronde zon buiten boven de daken, het gedwarrel van zaadpluizen in de junilucht. Ziehier: konden alle filosofen en alle legers van de wereld dit vliegje maken? Nee, en niet eens het begrijpen: dat was een schande, een gruwel, en er moest een andere weg gevonden worden.

uit:  ‘Waterstof’  in ‘Het Periodiek systeem’ van Primo Levi

NieuwerOverzicht