Elzevira

Landschap & Herinnering

Altijd als ik me bewust ben van het landschap om me heen denk ik   aan het boek dat al jaren aan een boek dat ongelezen in de boekenkast staat. Gekocht vanwege de titel en de naam van de auteur de bekende historicus en kunsthistoricus Simon Schama.   Landschap & Herinnering kocht ik eind jaren '90 in vertaling omdat het abonnement van de ECI het eiste.  Ele drie maanden kreeg ik het waardeloze kroonboek in de bus dat ik stelselmatig terugstuurde en dan dook ik in de bijna vergeten catalogus van de ECI  die nog wel ergens in de oudpapier bak lag en koos dan snel een boek op titel of auteur of beiden zoals in dit geval. Je kon namelijk pas terugsturen als je je definitieve keuze had gemaakt. Door de jaren heen heeft het me zeer boeiende boeken opgeleverd en met enig leedvermaak stuurde ik telkens dat kroonboek terug.  

Ik zocht dezer dagen inspiratie bij het samenstellen van het fotoboek over de laatste roeivakantie in Polen en kwam dus op de gedachte om Landschap & Herinnering er nog eens op na te slaan. 

Een paar weken geleden bekeek wat fragmenten van interviews met  Simon Schama op YourTube en fragmenten van zijn bekende televisie serie over de Britse geschiedenis.  De inleiding gaat over het landschap langs de Thames waar hij als  Joods jongetje opgroeide, wordt gevolgd door de proloog waarin hij het landschap beschrijft waar de familie van zijn Joods Litouws/Poolse  moeder vandaan komt.   De  noordoosthoek van Polen.  In enkele alinea beschrijft hij het landschap  waar ik  eindeloze beelden  van klikte. Naarstig op zoek naar de essentie. 

De omweg van Simon Schama

Deel 1: Hout 

Proloog -  De omweg

Pas bij de grafheuvel van Giby begreep ik wat 'landschap en herinnering'  precies betekende. 

Op het eerste gezicht, toen hij langs het raampje van de oude Mercedes flitste, zag hij er nietszeggend uit, gewoon een onbeduidend heuveltje waarop iemand een geïmproviseerd kruis had gezet, weer zo'n dorpsfetisj op een plek die nog zindert  van de vroomheid.  Maar er was iets dat mijn aandacht trok, wat me een ongemakkelijk gevoel gaf en maakte dat ik nog eens moest kijken. We keerden de auto.

We hadden rondgereden door de noordoosthoek van Polen, een land waar de grenzen heen en weer marcheren op de abrupte commando's van de geschiedenis. De velden tarwe en rogge die op het langzame ritme van de bries heen en weer bewegen, waren achtereenvolgens Litouws, Russisch, Duits en Pools geweest. En terwijl de auto de kilometers tussen het oude jachthaventje van Augustow en het middeleeuwse kerkstadje Sejny verslond, leken we terug te zijn in de tijd. Ploegen werden getrokken door paarden. Dezelfde paarden-zware logge vossen met hoge schoften - trokken wagens vol zonverbrande boerenkinderen over karresporen en paden. De lucht rook naar vee. De weidse vroege avondhemel werd niet verstoord door het gegier van straaljares of doorboord door hoogspanningsmasten.  Naast schoorstenen stonden ooievaars op wacht bij hun overmaatse nesten, slordige vestingen van twijgjes en takken. Van tijd tot tijd barstten de vogelparen, partners voor het leven, los in luidruchtige huwelijksduels , waarbij ze hun felgekleurde snavels tegen elkaar tikten. In het oosten rees onvermurwbaar een donkere muur van bos op tegen de horizon, het oudste bos van Europa. 

Ik was naar Polen gekomen om dit bos te zien. Wat ik precies kwam zien, wist ik niet. Geschiedkundigen horen het verleden altijd te bereiken via teksten, een enkele keer via beelden: dingen die veilig gevangen zitten onder de glazen stolp van academische conventies: je mag er alleen maar naar kijken. Maar een van mijn lievelingsdocenten, een intellectuele oproerkraaier en zonderling moedige schrijver, zei altijd dat je een rechtstreeks 'gevoel van plaats' moest ervaren, 'het archief van de voeten' gebruiken.  

Uit: Landschap & Herinnering  door Simon Schama  1995 

(Vertaald door Karina van Santen en Martine Vosmaer)