Elzevira

Bijna nooit

Het timbre van Judith Herzbergs stem, haar uitspraak verzorgd zoals je zelden meer hoort.

Judith Herzberg ontving voor haar poëzie in 1997 de P.C. Hooftprijs. Van de verzamelbundel 'Doen en Laten' zijn meer dan 100.000 exemplaren verkocht. Judith Herzberg houdt haar werk en privéleven streng gescheiden.

Hierbij de link naar de documentaire van Saskia van Schaik in de 'Uur van de Wolf': (klik hier om de docu te bekijken) Bijna nooit zie je en vogel in de lucht zich bedenken, zwenken, terug.

Een tweetal meeuwen zweven boven de Duitse Rijn vlak buiten Bonn.

Catharsis

20 september 2014

Al een jaar of acht rij ik een paar keer per week op en neer naar Wageningen om te roeien op de Nederrijn. Meestal neem de toeristische route de N225 Leersum - Amerongen - Elst - Remmerden - Rhenen - over de Grebbenberg. De maximale snelheid varieert er elke paar kilometer van 50 naar 80 terug naar 50 en dan weer 30 en 60 en weer even 80 dan toch weer een drempel of een stoplicht. Ik ben altijd te laat en toch dwingt die weg rust af want hij loopt gedeeltelijk langs de Rijn zodat ik me alvast kan verheugen op het stromende water. Onderaan de Greb begint de dijk die leidt tot de jacht- en watersporthaven van VADA. Bijna altijd ben ik zo laat dat stoppen om een paar foto's te maken er zelden van komt. Ik stel me voor dat als ik op dezelfde plek elke dag om dezelfde tijd een foto zou maken dat ik dan in 365 beelden het landschap geleidelijk aan zou zien veranderen en de seizoenen kon zien langskomen.

Aan de rechterkant van de dijk begint de Blauwe Kamer waar soms een kudde runderen staat te herkauwen dan weer eens de kudde Przewalski paarden of er staat een schaapskudde tegen de dijk op te grazen. Onderweg verandert het weer wel eens heel drastisch zoals vanochtend toen ik met zonnig weer uit Leersum vertrok, dichte mist in Elst aantrof en in Rhenen het zicht weer redelijk was terwijl we in Wageningen uiteindelijk niet konden roeien vanwege de dichte mist. Of zoals vorig jaar toen het aan de andere kant van de rivier net geonweerd had en er langs de weg dubbele en zelfs driedubbele regenbogen opdoemden die leken te verdwijnen in de spits van de Cuneratoren. Toen ik er voorbij was leek het of ze zich schuil hielden achter de Grebbeberg, misschien was de boog wel op VADA. De illusie van een luchtspiegeling. De wolkenpartijen zagen er hoog opgestapeld wit en loodgrijsomrand woest uit, de zon scheen er doorheen en het groen van de weilanden knalde uit het landschap.

Gisteren was het een rustige grijze dag en legde ik hetzelfde traject met bezwaard hart en enigszins in gedachte af. Op zoek naar een richting die m'n sombere stemming zou verlichten. Met een half oor luisterde ik naar Radio4. Thuis had ik 's ochtends een paar gedichten van Judith Herzberg gelezen en in gedachte maakte ik een thematische selectie en een volgorde.

BIJNA NOOIT

Bijna nooit zie je een vogel in de lucht

zich bedenken, zwenken terug.

uit: Dagrest 1984

ZOALS

Zoals je soms een kamer ingaat, niet weet waarvoor,

en dan terug moet langs het spoor van je bedoeling,

zoals je zonder tasten snel iets uit de kast pakt

en pas als je het hebt, weet wat het was,

zoals je soms een pakje ergens heen brengt

en, bij het weggaan, steeds weer denkt, schrikt,

dat je te licht bent, zoals je je, wachtend,

minutenlang hevig verliefd in elk nieuw mens

maar toch het meeste wachtend bent,

zoals je weet: ik ken het hier, maar niet weet waar het om ging

en je een geur te binnen schiet bij wijze van

herinnering, zoals je weet bij wie je op alert

en bij wie niet, bij wie je kan gaan liggen,

zo, denk ik, denken dieren, kennen dieren de weg.

Judith Herzberg uit: Zoals 1992

Het was bijna half 11 en ik was net Rhenen ingereden en luisterde naar De Klassieken naar een interview met Ivo Janssen (klik om de link om evt.te beluisteren)

Janssen gaf een toelichting bij het nieuwe programma dat hij samen met Anna Enquist presenteert. Zij leest een gedicht voor en hij speelt een pianostuk. De luisteraar kreeg een voorproefje:

ANDANTE

Als de tocht niet meer voert naar de plaats waar alles weer goedkomt

wat houdt haar gaande?

Rood zand op het fresco verbleekt,

troost verkleint tot een blik

tot een handpalm

als niet wanhoop met windkracht 10 in haar rug staat

wat houdt haar in gang?

De straatstenen houden haar gaande,

ogen likken de gevels,

de keel is gulzig naar lucht

haar houdt in gang

het plezier paard lijf dat geen halt verstaat.

Haar hakken slaan vuur uit de tegels

dat zij gaat houdt haar gaande,

zij gaat.

(Anna Enquists gedicht is afkomstig van de CD Boven en Onderstem)

Het gedicht begreep ik bij de eerste keer luisteren maar half. De titel was nog onbekend want direct erop volgde Chopins Prelude nr. 2 . Van de Schoonheid en de Troost,dacht ik. Het boek dat ik ooit voor mijn verjaardag kreeg samengesteld door Wim Keyzer naar de gelijknamige interviews.

Het gedicht en Chopins Prelude riepen het liefdesverdriet op slag tot de orde. En toen ik inmiddels bijna op de Grebbeberg was, ter hoogte van de dierentuin vervolgde Ivo Janssen zijn pianospel met een uitvoering van Simeon Ten Holts Duivelsdans nr.1 De minimalistische noten van de Duivelsdans sneden een veel diepere pijnlaag aan. een herinnering aan pijn.

Wel drie keer was ik hier langsgereden in barensnood.

De eerste keer was 28 november 1988 toen ik in m'n witte Renault 5 met weeën op weg was naar het ziekenhuis op de Wageningse Berg. Ik zat alleen in de auto en mijn exgenoot die tussen zijn buitenlandse reizen door even thuis was, was 's morgens naar kantoor in Veendendaal was vertrokken vanwege een belangrijke vergadering. Hij zou komen zodra ik hem belde. Er waren toen nog geen mobiele telefoons, dus ik neem aan dat ik dat vlak voor vertrek uit Leersum had gedaan. We spraken af op de parkeerplaats voor Ouwehands Dierenpark dan kon ik daar de auto laten staan en zouden we samen verder gaan. In herinnering zie ik de punten langs de weg waar de weeën heftiger werden. En er zat voldoende tijd tussen om verder te kunne rijden. A. werd keurig in het ziekenhuis geboren.

De tweede keer was rommelig. Sinds eind maart 1990 had ik weeën gekregen en dat was ruim 10 weken te vroeg. Ik had nog een paar dagen in het ziekenhuis gelegen. De weken daarop was ik vaak naar het ziekenhuis geweest voor controles en opspelende weeën en ter onderdrukking kreeg ik zware doses weeënremmers. Toen Ph. eindelijk geboren mocht worden en de pillen stopten, hield hij zich nog een paar weken rustig tot 22 mei. Exgenoot was weer op het werk hoewel ik 's ochtends al het een en ander voelde. Toen ik naar het ziekenhuis wilde, was daar buurman MP die onze hond gedurende de gedwongen rustperiode had uitgelaten die me een lift gaf. Op de poli gynaecologie gearriveerd was er een stagiaire die de heldere opdracht had gekregen om elke 'nieuwe' patiënt systematisch en nauwkeurig te registreren. En dat terwijl ik er al weken kind aan huis was. M'n weeën maakten niet veel indruk op de jonge man en achteraf gezien had ik beter moord en brand kunnen schreeuwen. Verlost Me! en wel zo snel mogelijk! ' Waarschijnlijk was het feit dat ik begeleid werd door een vriendelijke buurman ipv m'n partner voor hem een signaal dat het niet zo'n vaart zou lopen. Ik werd intussen echt ongeduldig en toen viel mijn oog op een aantal kruiwagens die in de wachtruimte stonden geparkeerd. De stagiaire probeerde me gerust te stellen door te melden dat er nog geen vrije kraamkamers waren want een aantal was buiten gebruik vanwege een verbouwing. ' Ah, vandaar die kruiwagens' zei tegen hem. En hij ging onverstoorbaar door met zijn vragen: 'Wanneer bent u geboren?' ' Wat wilt u straks met de lunch eten?' "Bent u ergens allergisch voor?"

En meer van dat soort neuzelvragen. ' En moeten we nog op iemand wachten dan? Want u geeft aan dat u een partner hebt, maar hij is er nog niet.' Alsof je daar nog aan denkt als je moet bevallen?

'Roep gynaecoloog K. maar die weet hoe en wat en wel z.s.m.!' en toen ik dreigde dat ik in een van de kruiwagens zou gaan liggen als hij niet heel snel K. zou waarschuwen toen begreep hij het eindelijk. Waarschijnlijk omdat hij geen scènes wilde. Toen .K. eenmaal gemobiliseerd was, ging het snel. Ik werd op een bed gelegd in een kamer met 6 lege bedden en kort daarna werd P. gezond en wel geboren. En terwijl ik daar wat lag te persen, kwam de werkende vader nog net op tijd om zijn zoon ter wereld te zien komen.

Bij de geboorte van J. heb ik de gynaecoloog tevoren gevraagd of ik nu niet meer overgeleverd hoefde te worden aan de oerkracht van de natuur. En door ervaring wijs geworden, wilde ik dat ook alleen nog in gecontroleerde omstandigheden. Daar had hij geen bezwaar tegen en dus spraken we af . Na 40 weken zwangerschap reed ik zelf naar het ziekenhuis op de Wageningse Berg. Zeer relaxed meldde ik me bij de poli en de gynaecoloog wekte de bevalling op. De oudere kinderen kwamen direct na hun wekelijkse zwemles naar het ziekenhuis om hun nieuwe zusje te bewonderen.

Een mix van teksten en muziek bracht een pijnlijke en gelijktijdig gelukkige herinnering terug aan de oppervlakte. Het is ook grappig dat ze alle drie dezelfde weg af hebben gelegd om geboren te worden. Terwijl de twee baby's die het niet haalden, hier nooit geweest. Zij vormen een pijnlijke herinnering met een ongelukkig eind. En dat ik hier 25 jaar na dato zo vaak over die berg zou rijden op weg naar de vrijheid van het water lag toen ook nog achter de horizon.

Het water van de Rijn is doodstil en de omstandigheden zijn perfect om te skiffen, eindelijk deze zomer ook hier mooi roeiwater. Dan kan ik werken aan mijn techniek. De pijn waarmee ik kwam is plotseling verzacht, opgelost in een gevoel van lichtheid en daarmee stap ik in de skiff en roei door een verstild landschap.

Stilte op het water

De herfst dient zich aan.

Het is nog zomers warm,

een doodstille grijzige dag

het water van de Rijn lijkt roerloos.

De skiff snijdt door spiegelglad water.

Op de niet waarneembare stroom roei ik naar de Blauwe Kamer.

Een drietal jonge stiertjes staat

met de knieën in het water sloom te kauwen.

Vogels klapwieken op wanneer ze me horen naderen.

Ze hebben de tijd.

Zal ik doorroeien?

Verder dan anders?

Naar mijn toekomstige huis gaan kijken vanaf het water?

Zonder besef van tijd en plaats

roei ik door tot aan het witte huisje.

Keer daar toch maar om.

Ter hoogte van de havenmond

rits ik met de twee boten die me tegemoet komen.

We leggen vlak na elkaar aan.

Een kinderspiegel

Tijdens een verjaarsfeestje van een vriendin bezochten we het Museum Henriette Polak waar het werk van Herman Gordijn werd tentoongesteld. Vervlochten tussen de schilderijen van Gordijn het gedicht 'Kinderspiegel' van Judith Herzberg.

Een kinderspiegel

Als ik oud word neem ik blonde krullen,
ik neem geen spataders, geen onderkin,
en als ik rimpels krijg omdat ik vijftig ben
dan neem ik vrolijke, niet van die lange om mijn mond,
alleen wat kraaiepootjes om mijn ogen.

Ik ga nooit liegen of bedriegen, waarom zou ik?
En niemand gaat ooit liegen tegen mij.
Ik neem niet van die vieze vette,
grijze pieken en ik ga zeker ook niet
stinken uit mijn mond.

Ik neem een hond, drie poezen, en een geit
die binnen mag, dat is gezellig.
De keutels kunnen mij niet schelen.
De poezen mogen in mijn bed
de hond gaat op het kleedje.

Ik neem ook hele leuke planten met veel bloemen,
niet van die saaie sprieten en geen luis, of zoiets raars.
Ik neem een hele lieve man die tamelijk beroemd is.
De hele dag en ook de hele nacht,
blijven wij alsmaar bij elkaar.

Judith Herzberg

Jetses, van Herman Gordijn

Il est quelqu'un sur terre.

Een Frans kinderversje op muziek van Benjamin Britten in een uitvoering van Anne-Sophie von Otter met begeleiding van Bengt Forsberg. Hier te beluisteren

Il est quelqu'un sur Terre,