Inca Garcilaso de la Vega and the temple of Titicaca.  (uitspraak Titigaga)

In 1983 kocht ik het Commentaires Royaux sur le Pérou des Incas van Inca Garcilaso de la Vega uitgegeven door Librairie François Maspero/La Découverte, Paris 1982. Deze geschiedenis van de Inca’s, schreef Garcilaso in het Spaans en werd in 1609 in Lissabon gepubliceerd en ruim honderd jaar later (1723) pas in Spanje. 

Voorin heb ik geschreven: ‘04-03-1983… zomaar omdat het verleden spannend is.’ 

Aanleiding om het te kopen was waarschijnlijk de tekst op de achterflap en de verantwoording van de uitgever die uitlegt waarom 400 jaar later LesCommetaires Royaux is vertaald in het Frans.  

Nu lees ik dat verantwoording en de vertaling een coproductie is geweest met Unesco:

La série Memoires américaines a l’ambition d’offrir au lecteur français un ensemble de documents relatifs a l’Amérique des origines, peu connus, oubliés ou introuvables. 

Les textes de la série sont issus, soit de la tradition orale ou hiéroglyphiques des indigènes américains, soit de la plume des derniers descendants lettrées de familles indiennes, soit de métis accultures, soit encore de religieux européens qui ont essaye de comprendre l’autre humanité qui avait vécu, jusqu’au XVe siècle, en dehors du monde connu. 

Commentaires royaux sur le Pérou des Incas van Inca Garcilaso de Vega (1539 – 1615) is op het nachtkastje blijven liggen en ik kan me niet herinneren het te hebben gelezen. Het vergeelde papier en de de strakke band bevestigen dat. Het leven gaat door en een boek blijft dertig jaar ongelezen.En zo kwam Commentaires royaux na een opruimbeurt in de boekenkast en verhuisde het van de ene naar de andere. Op de tijdlijn van ongelezen boeken was het één van de eerste. Want het paste niet in het verplichte repertoire ten behoeve van de studie Italiaanse Taal- en Letterkunde zoals Dantes Goddelijke Comedie, Petrarca’s sonetten voor Laura, Boccaccio’s Decamerone, Torquato Tasso’s Gerusalemme Liberata, Ariosto’s Razende Roeland. De klassiekers die doordesemd zijn van christelijke moraal, waren verplichte kost. Spannender dan de klassiekers vond ik vakken als Taalgeografie en Semantiek van het Italiaans, en de bijvakken Portugees, Kunstgeschiedenis en Kinder- en Jeugdliteratuur.

Commentaires kocht ik uit een combinatie van belangstelling voor geschiedenis en nieuwsgierigheid naar verre beschavingen. Nu ik het dan eindelijk lees, ontdek ik de taalkundige aandacht die Garcilaso schenkt aan de etymologie van de taal van de Inca’s en aan de uitspraak, en zijn kritiek op de slechte vertaligen die de Spanjaarden maakten van de Inca taal. En die aanleiding waren voor onbegrip tussen de overheersende Spaanse katholieke cultuur en de overheerste Inca cultuur.

Garcilaso schrijft Commentaires rond 1600 en zijn inspiratiebron was vooral de Commentarii de bello Gallico van Caesar. De schrijver plaatst als zoon van een Spaanse vader die hem een christelijke Spaanse opvoeding geeft en een Inca vrouw van koninklijke bloede, de Incacultuur in een historisch perspectief en beschrijf deze vanuit een belangstelling die we nu etnografisch noemen.

Tijdens de doctoraalfase probeerde ik me de toekomst voor te stellen als Italianist en ik overwoog de kopstudie bedrijfskunde na mijn doctoraal te doen om daarmee m’n mogelijkheden op de arbeidsmarkt te vergroten. En ik overwoog om over te stappen naar de studie Italiaans in Amsterdam omdat Italiaans daar ‘beter’ stond aangeschreven. De keuzes schoof ik voor me uit en ik meldde me aan bij het uitzendbureau om zo alvast iets bij te verdienen.Eén dag werken in de jaarbeurshallen in Utrecht, in het Self-Service Restaurant dat veel weg had van een gaarkeuken, was genoeg om richting te geven aan mijn zoektocht naar geschikt werk. De geur van frituur en het werk in een gesloten ruimte zonder buitenlicht viel me al na een dag zwaar tegen. En toen kwam de Volksuniversiteit Rotterdam op mijn pad:  Italiaanse les geven aan  in de villa die nu het Natuurhistorisch museum huisvest. Dit bleek een veel leuker bijbaantje. 

Aan de VolksUniversiteit R'dam stond ik drie avonden in de week voor een klas met leerlingen van allerlei pluimage en van alle leeftijden en met eenentwintig jaar was ik de jongste. Daar realiseerde ik me dat tweetaligheid een ongeloofelijk voorrecht is. Maar het was ook confronterend om te merken dat ik ondanks een studie geen bal wist van de Italiaanse basisgrammatica. Dat ik die ook nog moest kunnen uitleggen ging gepaard met enig gestuntel. Toepassen deed ik gedachteloof, maar uitleggen kon ik het nauwelijks. Gelukkig had ik inmiddels wel geleerd: Dan zoek ik het toch op!

Docent Italiaand was voor mij als tweetalige met een afgeronde studie de meest voor de hand liggende keus. Maar nog maar kort daarvoor was ik er nog stellig vanuit gegaan dat ik nooit leraar wilde worden. Op school was ik de recalcitrante leerling geweest die met veel arrogantie en te veel zelfvertrouwens het allemaal wel beter wist. 

Tijd om Commentaire royaux sur le Pérou des Incas te lezen, had ik niet. Maar de tijd zou ooit nog wel komen...

Er ging bijna dertig jaar voorbij en in vogelvlucht overziende, ging ik samenwonen in Den Haag, studeerde af in Utrecht, kreeg ik mijn eerste baan als taaltrainer Italiaans bij Talencentrum Den Haag, trouwde, verhuisde naar Leersum, kreeg kinderen, stichtte een gezin, scheidde, hield het gezin zo’n beetje bij elkaar, werkte nog steeds als taaltrainer en ging ook Nederlandse les geven en werkte vanaf 2006 als redacteur bij een educatieve uitgeverij, gespecialiseerd in cursusmateriaal voor Nederlands als tweede taal. Waar een oorspronkelijke aversie voor grammatica je al niet kan brengen ...

Omdat mijn werkgever, de uitgever bezig was met scheiden, wilde hij de webshop graag verkopen. Bij voorkeur zonder personeel en zo werd ik op 1 januari 2012 werkeloos. Nadat ik de eerste drie maanden de vrijwillige redactieklus had afgerond voor het lustrumboek van de honderdjarige watersport vereniging VADA, had ik behalve verplichting tot solliciteren, zeeën van tijd in het vooruitzicht. Uiteindelijk is 2012 het jaar van het huisje-tuintje-beestje sabbatical geworden. En daarbij kon ik redelijk zorgeloos blijven wonen in mijn huis, dankzij een WW-uitkering.

De voormalige eigenaar van huis Ophir in Leersum was kapitein op de grote vaart en noemde het Ophir naar een Oudtestamentisch land. In de Bijbel is het de regio waaruit koning Salomo goud, edelstenen en sandelhout importeerde. En het Sabbatsjaar is in de Thora het zevende jaar waarin een stuk grond onontgonnen moet blijven. 

Een sabbatical thuis is nog niet zo ingeburgerd maar de horizon van de wereld als je achter je bureau blijft zitten, rijkt in 2012 een stuk verder dan in 1983.  Zo veel verder  dat het geheel in overeenstemming met de tijdsgeest zeer de moeite waard is zo’n reis achter de computer te maken. In enkele klikken ben je waar je maar wilt en de foot-print van surfen is in vergelijking bescheiden.  

En reizen door continenten komt vast nog wel in een volgende fase, over ruim vijftien jaar als er dan nog zoiets bestaat als een pensioensuitkering. Of zou er dan slechts een financiële prikkel bestaan voor deelnemers aan: ‘ De Sterfelijkheidsregeling' Een regeling speciaal voor hen die vrijwillig meedoen aan begeleid afsterven.’

Afgelopen 21-12-2012 zou de wereld volgens de Mayakalender zijn vergaan. Althans dat is wat de media hebben gehyped, en in tijden van economische crisis is het niet moeilijk om oude profetieën nieuw leven in te blazen.

We luisteren gebiologeerd naar dit soort ontzagwekkende voorspellingen van oudtestamentische profetieën  en stiekem boezemen ze misschien wel meer angst in dan de bevroren huizenmarkt en de economische malaise die versterkt wordt door ongeloof in herstel. Het besef over het naderende einde der tijden bestond 400 jaar geleden ook al bij de Inca’s, de buren van de Maya’s, en in de Commentaires royaux, schrijft Inca Garcilaso heel droogjes, dat de Inca’s en de Mexicanen dezelfde jaartelling hanteren maar het einde van een tijdperk wel anders berekenen.

Parmi les temples les plus fameux qui au Pérou furent dédies au Soleil, et qui en richesses et en ornements d’or et d’argent pouvaient rivaliser avec celui du Cuzco, il y en eut un su l’ile appelée Titicaca, qui signifie montagne de plomb; le mot est composé de titi, qui veut dire plomb, et de caca, montagne; il faut prononcer les deux syllabes caca du fond du gosier, car si on les prononce a la façon des Espagnoles, le mot signifie oncle maternel. Le lac Titicaca, sur lequel se trouve cette Île, lui a emprunté son nom. Elle est située a un peu plus de deux portées d’arquebuse de la terre ferme et a un périmètre de cinq á six mille pas.

C’est lá, selon les Incas, que le Soleil déposa ses deux enfants, un fils et un fille, quand il les envoya sur terre pour instruire en la vie civile ces peuples très barbares. A cette fable ils en ajoutent une autre bien plus ancienne. Ils disent qu’après le déluge on vit les rayons de soleil sur cette ile, et sur ce grand lac plus tôt qu’en tout autre lieu. (…) Le premier Inca Manco Capac, tirant parti de cette ancienne fable, et aidé par son esprit inventif et sagace, voyant que les Indiens la tenaient pour vraie et considéraient le lac et l’ile comme un lieu sacré, imagina de dire que lui et sa femme étaient fils du Soleil, et que leur père les avait envoyés sur cette ile afin qu’ils allassent de lá dans tout le pays instruire les peuple ... Les Incas amautas, qui étaient les philosophes et les sages de leur république, réduisaient la première fable a la seconde, la présentaient comme une sorte de pronostic oú prophétie.

Eind december 2012

Een dag of wat geleden zocht  ik op Spotify naar muziek voor de naderende kerstdagen. De kinderen waren nog niet thuis en alleen kerstsfeer maken vind ik lastig.

Vanwege de symboliek van vrede op aarde, vind ik het prima dat we in deze technologische wereld nog steeds kerst vieren en zeker het familiefeest en het samenzijn zijn fijn.

De heidense viering van de terugkeer van het licht, en de opgetuigde kerstboom vind ik mooi en ook de kerstal van vroeger met Drie Koningen, Maria, Jozef en het kind geboetseerd met klei uit de tuin door een van onze toenmalige de au-pairs, droegen bij aan een rudimentaire idee van wat de christelijke traditie is.

De essentie is toch samen met je familie zijn, samen wat te eten en te praten en de versieringen moeten er aan herinneren dat het december is en dat het buiten ongezellig weer is, en binnen aangenaam.  

Als kind kreeg ik de verhalen uit de kinderbijbel voorgelezen en het feit dat ik die verhalen tijdens het godsdienstuurtje op de katholieke Italiaanse basisschool kon reproduceren, gaf me het gevoel dat ik als niet gedoopte met als enige heilige referentie Sint Nicolaas ook meedeed. Tijdens het godsdienstuurtje zat ik wel in de klas, hoewel ik vrijgesteld was maar omdat de school geen alternatieve activiteiten voor een hoogblonde uit de kluiten gewassen meisjes had, luisterde ik mee en stak mijn hand op als ik het kerstverhaal herkende of kon vertellen hoe het afliep met Adam en Eva. En als de pater in zijn zwarte soutane de klas kwam verwelkomen met een enorme zak snoep, was ik opgetogen met de hand vol snoep die ik kreeg aangereikt en dat ik ‘Grazie padre’ mocht zeggen. Tijdens de kerstdienst voor scholieren die werd gevierd in de dorpsparochie droegen we kerstgedichten voor vanaf de kansel, waarbij ik naar mijn gevoel hoog uittorende boven het toegestroomde gehoor. De gedragen en waarschijnlijk zoetsappige kerstgedichten verstond ik uitstekend maar de betekenis ontging me helemaal en helaas ben ik ze vergeten.

Terug naar de muziek, want dit jaar had ik geen zin in de Messiah van Händel en het Weinachtsoratorium van Bach en al helemaal niet in radioprogramma’s met kerstjingles. Wat wel elk jaar tenminste een keer door de huiskamer galmt en waar ik ook dit jaar weer op terugkwam is de Misa Criolla (1964) van Ariel Ramirez. Koorzang, zowel ritmisch en vrolijk als gedragen, met een stevige pulse. Over de geboorte van Jezus, het lijden van de mensheid, begeleid door instrumenten zoals de charango die er een exotische klank aan geeft. De Missa Criolla hoort ook bij Kerst van vroeger, want mijn vader kocht de LP die we thuis in de jaren zestig en zeventig draaiden. Tegenwoordig kan ik dankzij Spotify naar verschillende uitvoeringen luisteren en naar verwante muziek zoeken. Tussen de cd’s met muziek uit de barok die ik in de loop van het jaar bij elkaar heb gesprokkeld, vond ik El Nuevo Mundo, Folias Criollias van Jordi Savall in samenwerking met o.a. Hesperion XXI, Capella Reial de Catalunya. Op deze cd staat de Cachua een dans a duo y a quatro met de titel “Niño il Mijor” .

Een Cachua is de naam van een inheemse dans die voorkomt in de grensgebieden tussen Peru, Boliva en delen van Equador. Las crónicas describen a esta danza como una danza de galanteo que se practicaba durante el periodo incaico. Thecachua is a term from Quechua languageqhachwa, meaning “round dance,” that is the Spanish name for a Latin-Americanbaroquedance form found mainly in Peru. It still exists today as acircle dance.

De titel van de dans is “Het kind is groots”. Verstaan doe ik het niet goed en dus blijft de tekst voorlopig een raadsel en blijft het gissen of deze dans over het kerstkind gaat of over zomaar een kind. Voor nieuwsgierige liefhebbers voeg ik de link van een vrij toegankelijke website met de muziek: Niño il mijor (Greatest child):

Jordi Savall schrijft over de cd El Nuevo Mundo, fantasia Criollas

N’oublions pas, ... que depuis l’Andoulasie et passant par les Ȋles Canaries,c’est une société complexe qui débarqua dans le Nouveau Monde. Elle se composait de marins et de soldats, de nobles et de religieux, de musiciens et de commerçants, d’aventuriers et d’esclaves africains et de toutes sortes d’individués avides de richesses rapides et faciles. Ceci produisit un grand métissage culturel et surtout linguistique, avec l’ adoption d’éléments autochtones, particulièrement refléctés dans la musique et dans les langues utilisées au cours de la conquête postérieure de l’ensemble du continent. Au fur et á mesure que les conquistadores entraient au cœur de ce «Nouveau Monde» totalement inconnu, ils intégraient á leurs musiques la majeure partie des influences locales et a leur langage courant les dénominations originales des langues autochtones, surtout les noms des objets, des animaux et des plantes des rites des coutumes propres á ce nouveau monde. La consolidation de la conquête de ces territoires tellement immense se réalisa par une intense exploitation un esclavage généralisé, en détruisant ainsi un véritable Paradis sur Terre. Un demi-siècle seulement âpres la «découverte», pratiquement toutes ces langues – d’origine arahuaco, tupo-guarani ou Chibchas – s’étaient éteintes sur les iles de Caraïbes, en même temps que leurs habitants. Les rares langues ayant survécu se transformèrent en parlers et en musique creoles, a travers leur contact avec la langue, la musique et le traditions des conquistadors.

Waar een zonnig jaarverslag heen gaat?

Winter 2011 maakten M&R een bootreis langs de westkust van Zuid-Amerika en daar vandaan namen ze als cadeautjes voor de thuisblijvers lokaal handwerk mee en ik kreeg een grote geborduurde wollen doek uit Peru. Het borduurwerk heeft 3 verhaallijnen . Later valt me op dat het enige woord dat er op de lap staat, MATRIMONIO is en daaromheen staan dansende mannetjes en vrouwtjes, vliegende condors, grazende lama’s, kruipende slangen, zeilende vissertjes, vliegende watervogels en zwemmende vissen. En een huiselijk tafereel aan een eettafel en bovenin tot driemaal toe de zon. De afbeelding is primitief, maar alle figuren zijn in beweging, niets is statisch. Dit is een wereld waarin iedereen wiegt, beweegt, danst.

Van januari t/m maart volg ik in het kader van de beroepsbevordering een cursus Nederlands op de Werkvloer bij ITTA in Amsterdam. Vervolgens had ik in september de gelegenheid om het een en ander in praktijk te brengen en verzorg ik een cursus voor een chemisch bedrijf in den Bosch.

Tijdens de zoektocht naar inspiratie bij dit verhaal, heb ik vorige week de cd El Nuevo Mundo, fantasia Criollas aangezet en toen herinnerde ik me opeens het boek van Garcilaso. Op de valreep nam ik me voor om voor 2013 alsnog Commentaires Royaux uit te lezen en omdat ik boeken vooral in bed lees, viel de Peruaanse wandlap me ‘s avonds pas op als passende afbeelding. Een extra zetje in de richting van een zonovergoten nieuwjaarsmissive.

De reis door de tijd en overzee begon in mijn herinnering en werd dankzij internet verder aangewakkerd. De rode draad zijn poëzie en liedteksten die me na aan het hart liggen, klanken en talen.

Het afgelopen jaar heb ik me ook gerealiseerd dat ik in 2012 het roer helemaal om had kunnen gooien, omdat nu de kinderen uit huis zijn en ik alleen in een huis woon dat aan de grote kant is. Er is me een paar keer gevraagd of ik het huis niet wil verkopen en terug naar Italië zou willen?

Maar hoewel ik me snel thuis voel tussen italianen en sinds Mario Monti aan het roer van de regering staat er weer hoop is op beter bestuur, is het in Italie nog steeds lastig om aan de slag te gaan. Of je moet een bed&breakfast ambiëren. En als de werkgelegenheid in Nederland op dit moment al niet meer zo best is, dan is hij in Italië al jarenlang uitgesproken slecht en om goedkoper te kunnen leven dan in Nederland is nog nooit iemand naar Italië geëmigreerd. Een paar dagen geleden ben ik samen met Julie naar een mooie docu over Italië geweest, die ik zeer kan aanraden: Italy you love it or you leave it .